O Gminie

Położenie i warunki naturalne

Zdecydowana większość obszaru gminy Pabianice leży na Wysoczyźnie Łaskiej wchodzącej w skład Niżu Środkowoeuropejskiego. Wysoczyzna jest zrównaną w wyniku działalności lodowców równiną morenową, graniczącą od zachodu z Kotliną Sieradzką, od północy z Kotliną Kolską, od wschodu ze Wzniesieniami Łódzkim, a na południu z Kotliną Szczercowską. Najwyższe wzniesienie w gminie leży w południowej części Lasu Rydzyńskiego. Na jednym ze wzgórz polodowcowych stoi dziś kościół parafialny w Górce Pabianickiej.

 Gmina Pabianice należy do obszaru dorzecza Odry. Głównymi rzekami przepływających przez gminę są: Ner (płynący wzdłuż jej północno-wschodniej granicy), Dobrzynka (lewy dopływ Neru) oraz Pabianka i Bychlewka (lewe dopływy  Dobrzynki). Nad rzekami istniały niegdyś liczne młyny, a przy nich osady młyńskie, takie jak Biesaga, Potaźnia, Pliszka czy Młyn Świątnicki. Większe zbiorniki wodne (stawy) znajdują się w Rydzynach, Piątkowisku, Pawlikowicach i Okołowicach.

Powierzchnia lasów w gminie Pabianice wynosi około 1,6 tysiąca hektarów, co stanowi około 18% powierzchni gminy. Lasy te wchodzą w skład przyrodniczo-leśnej Krainy Małopolskiej i Dzielnicy Łódzko-Opoczyńskiej. W gminie występują dwa duże kompleksy leśne będące niegdyś własnością prywatną fabrykanckich rodzin Steinertów i Eisertów, dziś znajdujące się w zarządzie Lasów Państwowych. W północnej części gminy rozciąga się „Uroczysko Porszewice”, w części południowej „Uroczysko Rydzyny”. Są to lasy na siedliskach boru mieszanego świeżego i boru mieszanego wilgotnego.

Bór mieszany świeży występuje na utworach piaszczystych. W runie dominuje borówka czernica oraz rośliny zielne, takie jak poziomka i konwalia oraz paprocie. Drzewostan stanowi tu głównie sosna i świerk, a w domieszce dąb bezszypułkowy, brzoza, jodła, czasami buk i modrzew. Podszyt tworzą tu samosiewy gatunków drzewiastych występujących w drzewostanie oraz kruszyna, jałowiec i jarzębina. Bór mieszany świeży różni się od siedlisk borowych tym, że w warstwie drzew występują gatunki liściaste - dąb i buk oraz jodła.

Z kolei bór mieszany wilgotny występuje na utworach piaszczystych z płytkim lub średnio głębokim poziomem wód gruntowych. W runie rośnie tu borówka czernica, orlica, trzęślica i mchy, niekiedy borówka bagienna i bagno zwyczajne, a w najbardziej wilgotnych fragmentach także torfowce. Drzewostan to głównie sosna, z domieszką dębu, brzozy, buka i osiki. W podszycie występują: kruszyna, wierzba krzaczasta oraz podrosty gatunków drzewiastych.

Obszary zieleni nadrzecznej i śródpolnej występują głównie w Okołowicach, Woli Żytowskiej, Rydzynach, Jadwininie, Pawlikowicach i Hermanowie. Drzewostan stanowią tu głównie olchy, a także brzozy, jesiony i osiki.

Fauna na terenie Gminy Pabianice jest typowa dla obszarów centralnej Polski. Wśród zwierząt łownych dominują jelenie, sarny, dziki, spotykane są również łosie i daniele. Zwierzyna drobna bytująca na tym obszarze to głównie zające, lisy, kuny, borsuki i piżmaki, a spośród ptaków kuropatwy, bażanty, słonki, gołębie grzywacze, łyski zwyczajne i kaczki krzyżówki.

Krótko o historii

Do najstarszych miejscowości leżących dziś w granicach Gminy Pabianice, a założonych jeszcze w średniowieczu należy Piątkowisko - prawdopodobnie pierwotna siedziba dóbr kościelnych Kapituły Krakowskiej, Górka Pabianicka z najstarszą parafią rzymsko-katolicką na terenie Gminy, ponadto Szynkielew zwany niegdyś „Małą Górką”, a także Konin, Kudrowice i Petrykozy. Wsie te - wzmiankowane po raz pierwszy w XIII bądź XIV wieku - przez kilkaset lat, aż do końca XVIII stulecia były częścią dóbr kościelnych Kapituły Krakowskiej, otrzymanych w końcu XI stuleciu od księżnej Judyty, żony Władysława Hermana, jako wotum dziękczynne za narodziny przyszłego króla Bolesława Krzywoustego.

W wyniku wielowiekowej akcji osadniczej prowadzonej w dobrach biskupich, na mapie okolic Pabianic stopniowo pojawiały się kolejne miejscowości, nad rzekami powstawały osady młyńskie, a w sąsiedztwie wsi kolejne folwarki kapitulne i osady hutnicze. Dobra Kapituły krakowskiej, których granice sięgały po Dłutów, Rzgów, Wiskitno, a także leżące dziś na terenie Łodzi wsie Olechów, Brus czy Retkinię, podzielone były na klucze - m.in. klucz górecki, żytowicki, dłutowski czy dobroński. Historię najstarszych wsi znamy dziś z dzieł Jana Długosza i Jana Łaskiego, rejestrów poborowych i akt kościelnych, dawnych taryf podymnego, XVIII-wiecznych map dóbr Kapituły Krakowskiej oraz prac Maksymiliana Barucha czy ks. Jana Fijałka.

Okolice Janowic i Porszewic, w odróżnieniu od reszty obszaru dzisiejszej gminy będącej własnością kościelną, znajdowały się w rękach prywatnych. Janowice - wzmiankowane po raz pierwszy w 1417 roku - wchodziły w skład dóbr łaskich, których właścicielami byli m.in. Sokołowscy, Nadolscy, Wierzbowscy, Załuscy, a później Piotr Czołhański h. Sas, Edward Kręski i Janusz Szweycer h. Zadora. Z kolei Porszewice, wspomniane po raz pierwszy w 1414 roku jako własność Klemensa Lisa, były w XVIII wieku własnością Katarzyny z Potockich Kossakowskiej, później Mikołaja Krzywca-Okołowicza i jego potomków, a później kolejno Siwczyńskich, Petersów, Gehligów, wreszcie, w latach 1911-1945 rodziny Steinertów.

Na teren dzisiejszej Gminy Pabianice osadnictwo olęderskie wkroczyło już w końcu XVIII stulecia, jeszcze za sprawą ostatnich zarządców dóbr kościelnych Kapituły Krakowskiej. W ten sposób w latach 90 XVIII stulecia powstały dwie duże kolonie olęderskie - Pawlikowice i Rydzyny. Tereny pod nowe osady karczowano bezpośrednie w Lasach: Rydzyńskim i Karolewskim, które niegdyś (wraz z dzisiejszym Lasem Miejskim miasta Pabianic) stanowiły jeden, wielki kompleks leśny.

Nowe kolonie zamieszkane przez osadników sprowadzonych tu z terenu dawnych Prus i Wielkopolski, precyzyjnie zaprojektowane przez geodetów, w ciągu kilku-kilkunastu lat stały się największymi wsiami na terenie dzisiejszej Gminy Pabianice. W pierwszych latach XIX wieku powstały kolejne takie kolonie, jak Wysieradz czy nowe części Szynkielewa, a nieco później Karolew, Hermanów i Terenin.

Osadnicy pruscy wyznania ewangelickiego pojawili się również w starych polskich wsiach, takich jak Górka Pabianicka, Piątkowisko, Kudrowice czy Żytowice, ale tam stanowili już wyraźną mniejszość. Budowie nowych kolonii pruskich towarzyszyła również regulacja starych wsi polskich. Niektóre z nich - tna przykład Żytowice, Konin, Wola Żytowska, Kudrowice czy Petrykozy - poprzez nadania ziemi po uwłaszczeniu chłopów i zupełnie nowy podział gruntów, całkowicie zmieniły swoje położenie i układ zabudowy.

\Pamiątką po dawnym osadnictwie olęderskim są dziś cmentarze ewangelickie w Wysieradzu, Rydzynach, Pawlikowicach i w Lesie Pobłociszewskim. Dbają o nie mieszkańcy Gminy, społecznicy i pasjonaci z Towarzystwa Miłośników Dziejów Pabianic oraz łódzkiego ośrodka "Monar".

\Świadectwem burzliwych wydarzeń Operacji Łódzkiej w pierwszych miesiącach I wojny światowej są zniszczone dziś cmentarze i kwatery wojenne w Porszewicach, Wysieradzu, Rydzynach i w Lesie Pobłociszewskim, a także miejsca po pochówkach wojennych w Tereninie, Janowicach, Hucie Janowskiej, Koninie czy Woli Żytowskiej, z których szczątki żołnierskie ekshumowano w dwudziestoleciu międzywojennym na cmentarze wojenne w Wymysłowie-Piaskach, Porszewicach czy Pawlikowicach.

\Według stanu z 1921 roku do Gminy Górka Pabianicka należały wsie od Gorzewa i Porszewic po Szynkielew, Piątkowisko, Górkę i Petrykozy, do Gminy Widzew - Bychlew, Władysławów, Jadwinin i Rydzyny oraz osady młyńskie Pliszka, Potaźnia i Biesaga, a do gminy Łask - Janowice, Huta Janowska i Wysieradz. Tylko w gminie Górka Pabianicka mieszkało 12,2 tys osób, z czego 11,4 tys zadeklarowało narodowość polską, 713 - niemiecką, a 139 - żydowską. Mieszkało tu wówczas 9,9 tys. katolików i 2,1 ewangelików. Bychlew liczył wówczas 738, Pawlikowice - 613, Rydzyny - 534, Piątkowisko - 467, a Górka Pabianicka - 337 mieszkańców.

\W okresie II wojny światowej teren Gminy Pabianice znalazł się pod okupacją niemiecką. Żołnierze Wojska Polskiego broniący przedpola Pabianic w wojnie obronnej 1939 roku spoczywają dziś na cmentarzach w Chechle Drugim i Pabianicach. Po II wojnie światowej oraz w latach 1995-2011 z kilku lokalizacji na terenie Gminy Pabianice ekshumowano żołnierzy Wehrmachtu i Armii Czerwonej, którzy zginęli w styczniu 1945 roku.

Współczesność

Po II wojnie światowej granice gminy wzorowano na strukturze sprzed 1939 roku, a siedzibą jej władz był Ksawerów. W latach 1951–1976 nastąpił szereg zmian granic administracyjnych województwa łódzkiego. Uchwała Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z 1972 roku o utworzeniu nowych gmin w województwie łódzkim, powołała do życia Gminę Pabianice, która w 1976 roku utworzyła swoją nową siedzibę w Pabianicach, przy ul. Torowej. W tym samym roku doszło do połączenia gmin Pabianice i Ksawerów. Gmina liczyła wówczas około 12 tysięcy mieszkańców i była drugą co do wielkości gminą w województwie łódzkim. W tym czasie utwardzono wiele dróg, założono telefony, rozpoczęto budowę wodociągów, rozbudowano szkoły, strażnice Ochotniczej Straży Pożarnej oraz Wiejskie Ośrodki Zdrowia. W latach 90. mieszkańcy Ksawerowa podjęli inicjatywę utworzenia własnej gminy - doszło do tego z początkiem 1997 roku.

Dzisiejsza Gmina Pabianice to 23 wsie leżące w dwóch kompleksach - na północ i północny zachód oraz na południe od Pabianic i skupione w 19 sołectwach. Powierzchnia Gminy będącej częścią powiatu pabianickiego, wynosi 87,69 km2. Największą wsią Gminy jest dziś Piątkowisko - 1139 mieszkańców, kolejne to Bychlew - 927, Kudrowice - 735, Rydzyny - 640 i Pawlikowice - 631 mieszkańców.

Na terenie gminy działa Posterunek Policji w Hermanowie, jednostki Ochotniczych Straży Pożarnych w Górce Pabianickiej, Gorzewie, Janowicach, Kudrowicach, Pawlikowicach, Piątkowisku, ośrodki zdrowia w Petrykozach i Pawlikowicach, Rydzynach i Żytowicach, szkoły podstawowe w Piątkowisku, Petrykozach, Żytowicach, Bychlewie i Pawlikowicach, gminny ośrodek kultury w Bychlewie oraz świetlice wiejskie w Koninie, Woli Żytowskiej, Piątkowisku i Hermanowie, a także Gminna Biblioteka Publiczna w Bychlewie z filiami w Piątkowisku, Petrykozach i Żytowicach, Ludowe Kluby Sportowe w Piątkowisku, Bychlewie i Pawlikowicach oraz Uczniowskie Kluby Sportowe w Petrykozach i Piątkowisku. Gmina Pabianice jest członkiem Lokalnej Grupy Działania „BUD-UJ RAZEM”.

Gmina oprócz wielu zadań własnych, w tym z zakresu kultury i edukacji, stawia również na rozwój turystyki aktywnej w oparciu o historię i zachowane pamiątki przeszłości. Jedną z takich inicjatyw jest szlak „Historia blisko Ciebie”. Na 15 tablicach informacyjnych przedstawiono wybrane miejscowości, obiekty zabytkowe i miejsca, które odegrały szczególną rolę w historii Gminy Pabianice.  Na terenie gminy stale rozbudowywana jest sieć ścieżek rowerowych, powstały również trasy dla miłośników nordic-walking. Samorząd gminny jest również sponsorem  i patronem licznych imprez kulturalnych, sportowych i turystycznych.